De commissie Cohen die gisteren de resultaten bekend maakte over wat er gebeurde bij de rellen in Haren, kreeg onder andere opdracht om de rol van Facebook in de rellen te bestuderen. Dat hebben ze niet gedaan. In plaats daarvan hebben ze berichten op Facebook geanalyseerd.

Vorig jaar september reageerde Rob Bats, de burgemeester van de Gemeente Haren, hysterisch op een uitnodiging op Facebook waar voor de grap enkele honderden, later duizenden gebruikers bevestigend op hebben gereageerd. Het beangstigende was dat hij voor het eerst tijdens zijn werk werd geconfronteerd met een internetoproep om naar zijn gemeente te komen. Hij had het moeten zien als traditioneel vraagstuk van veiligheid en orde maar omdat het afkomstig was van Facebook raakte hij in verwarring.

Het ging zoals vaker: je ontvangt op Facebook een uitnodiging van een vriendin, die uitgenodigd was door een vriend en je geeft aan of je aanwezig zult zijn of niet, een ritueel dat zich bij bovengemiddelde Facebook-gebruikers soms dagelijks, soms tot veel frustratie, voordoet. ,,Aanwezig zijn” is een druk op de knop en betekent zeker niet dat je daadwerkelijk bij een evenement bent: de begrafenis van Michael Jackson trok zo’n 20 miljoen virtuele aanwezigen, maar natuurlijk niet in werkelijkheid.

Dat wist de gemeente niet, zodat paniek ontstond over hoe te handelen bij een ‘Facebook-evenement’ waar honderden tot duizenden virtueel bij aanwezig zijn met de fantasie extra geprikkeld door een verwijzing naar de film Project X in de uitnodiging, een film waarin een feest uit de hand loopt. In de weken na de plaatsing van de Facebook-uitnodiging zorgde deze nog niet voor een explosie aan berichten over het ‘Facebook-feestje’. Dat gebeurde pas twee dagen voor de rellen en daar speelde Facebook nauwelijks een rol bij.

Vraag het een tiener en je hoort hoe simpel het is: je verandert de datum en tijd naar een moment in het verleden (waardoor het evenement opeens ‘geweest’ is) en verwijdert adresgegevens, optioneel maar niet noodzakelijkerwijs stuur je een bericht naar iedereen die aangegeven heeft aanwezig te zullen zijn dat het evenement niet doorgaat en tenslotte verwijder je het evenement. Geen reljongere die de datum, tijd en het adres in zijn agenda heeft geschreven, of het zich misschien zelfs herinnert. Eventueel hou je de sociale media in de gaten om aanwijzingen te vinden die duiden op gerichte plannen van individuen of zichtbare groepen om zo beter voorbereid te raken.

In plaats daarvan werd totale chaos uitgestraald door het uitroepen van een noodverordening met de vermelding dat deze voorlopig ‘op de plank’ bleef liggen. Er zou geen feest zijn, maar werd gezocht naar alternatieve feestmogelijkheden en de eerste artiesten hadden zich gemeld. Ramptoeristen waren niet welkom, maar mochten met de nodige narcoticahoudende versnaperingen wél de gemeente in – wat te zien was op de livestream van een zeventienjarige jongen met urenlang gemiddeld 50.000 kijkers. Vervolgens was op nieuwssites het bericht te lezen dat de gemeente een voetbalveld had voorzien van twee mobiele lichtmasten en had gereserveerd als ‘alternatieve feestlocatie’. Wist u nog wat er stond te gebeuren? Of alleen dat er iéts stond te gebeuren?

Alsnog was het niet te laat. Door eenmalig vanuit de gemeente en politie maatregelen mee te delen (samenscholingsverbod, alcoholverbod, ME paraat) had de veiligheidsdriehoek kunnen voorkomen dat Haren dagenlang de meest besproken van Nederland werd. Dus niet het vuurtje brandend houden met dagelijkse interviews en voorlichtingsbijeenkomsten over het verwijderen van straatnaamborden – die tieners anno 2013 niet langer nodig hebben om de weg te vinden.

Helaas had ook dat alles in dit geval niet veel uitgemaakt: met het nieuws dat de gemeente een voetbalveld met twee mobiele lichtmasten had gereserveerd voor een ‘alternatief feest’, een regelrechte uitnodiging, heb je sociale media als Facebook helemaal niet nodig om een kleine gemeente gevuld te krijgen.

Dat Facebook van alle invloeden écht de meest verwaarloosbare rol heeft gespeeld blijkt wel uit een analyse van de sociale media berichten over Haren, Project X en Merthe: bijna alle berichten werden de twee dagen voor de rellen geplaatst – toen heel Nederland het er al over had -, en niet de weken ervoor. Daarnaast was Facebook zelf tijdens de zogenaamde Facebook-rellen helemaal niet bereikbaar in Haren met dank aan een overbelast gsm-netwerk.

Facebook als bedrijf, website of platform heeft dus helemaal geen zelfstandige rol of sleutelrol gespeeld bij de rellen in Haren. Behalve wanneer Facebook een synoniem is geworden voor ‘wijzelf’.

Dit opiniestuk schreef ik op verzoek van NRC Handelsblad, en werd gepubliceerd op 9 maart 2013.

Op uitnodiging van TEDxRoermond deelde ik mijn analyse, met in de zaal ook bewoners van de Gemeente Haren: