We staan aan de vooravond van een Europees Burgerlijk Wetboek. Wat nieuw lijkt te zijn hebben onze voorouderen eeuwen geleden al gekend. Hierbij publiceer ik een deel van mijn collegeaantekeningen van het vak Europese Rechtsgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam.
Aanvullingen of verbeteringen ontvang ik graag per e-mail. Aantekeningen zijn genummerd zodat er makkelijk naar verwezen kan worden.
Voordat ik toekom aan het eerste deel van mijn college-aantekeningen eerst een kort antwoord op de volgende vraag, welke mij veelvuldig is gesteld: wat is nou eigenlijk het belang van het recht zoals dat duizenden jaren geleden gold en tot stand is gekomen? Het antwoord op deze vraag valt uiteen in twee delen:
- Kennis over het recht zoals dat tot stand is gekomen en gold in de geschiedenis, is van groot belang om het nu-geldende recht te begrijpen. Veel begrippen die in het hedendaagse recht gebruikt worden, stammen uit de periode van het oud-Romeinse rijk.
- Door te kijken naar dingen die in het verleden fout gegaan zijn, kun je kritischere vragen stellen over het nu-geldende recht. Een kijkje in de keuken van de lange ontstaansgeschiedenis geeft daarnaast meer begrip over de manier waarop recht in een bevolking kan functioneren.
Hierbij het eerste deel van mijn college-aantekeningen.
- 391 n.Chr. was het Christendom de staatsgodsdienst (onder Theodosius).
- 395 n.Chr. werd het Romeinse rijk in tweeën gesplitst. Het Oost- en West-Romeinse rijk is een feit.
- In het Oost-Romeinse rijk kwam keizer Justinianus aan de macht (van 527-565 n.Chr). Hij bezat de hoogste macht, zowel kerkelijk als ‘wereldlijk’.
- Onder de vlag van keizer Justinianus werd geprobeerd het oud-Romeinse rijk in ere te herstellen. Er was sprake van een ‘veroveringsprogramma’ en onder andere Spanje werd heroverd.
- Uit deze tijd zijn enkele grote ‘stukken’ overgebleven: de Αγία Σοφία-kerk (Aya Sophia) en ook het Corpus Iuris Civilis.
- Zoals ik reeds onder 4 beschreef, er werd geprobeerd de oude glorie te herstellen, de ‘Gouden Eeuw’ te doen herleven. Onderdeel hiervan vormde het creëren van rechtseenheid middels het maken van wetten en oprichten van rechtsscholen.
- Onder leiding van Tribonianus werd in opdracht van Justinianus oud-Romeinse wetgeving en juristengeschriften verzameld door compilatoren. De compilatoren hadden grote vrijheid voor wat betreft de selectie van deze stukken tekst en hadden mede als taak te voorkomen dat het eindresultaat tegenstrijdigheden bevatte (selectie, interpoleren, schrappen van passages, toevoegen van commentaar om tegenstrijdigheden te verklaren en weg te nemen).
- Deze verzameling wetten en juristengeschriften wordt het Corpus Iuris Civilis genoemd en is uitgebracht in drie delen.
- De Codex: samengestelde wetgeving, met name uit de periode van keizer Hadrianus. De codex bestaat uit 12 boeken.
- Digesten (of in het Grieks: pandekten). De digesten zijn, als we vanuit het hier en nu terugkijken, achteraf veruit het belangrijkst gebleken. Het bevat vele fragmenten van juristengeschriften, van de hand van de 39 belangrijkste Romeinse juristen. De teksten van Ulpianus en Paulus beslaan veruit het grootste deel van de digesten.
- De digesten bestaan uit 50 boeken, onderverdeeld in vele titels (een systeem dat we in ons huidige rechtssysteem op veel plaatsen terugvinden!)
- Het derde deel van de Corpus Iuris Civilis zijn de Instituten. De instituten werden gebruikt als leerboek voor studenten en bestonden uit vier leerboeken waarin de grondbeginselen van het oud-Romeinse recht uiteen werden gezet.
- Nieuwe wetgeving werd verkondigd in de vorm van Novellen, maar deze maakten officieel geen onderdeel uit van het Corpus Iuris Civilis en waren in het Grieks.
In deze periode werd door de compilatoren de systematiek van het aanbrengen van ‘onderscheidingen’ geïntroduceerd. “Als A, dan X. Als niet A, dan Z.”
Klassieke juristen waren allesbehalve bezig met het houden van pleidooien in rechtszalen. Het waren vaak heren van hoge adel die niet hoefden te werken voor hun geld, en zich verplicht voelden als jurist om vrienden, familie en bijvoorbeeld oud-slaven bij te staan met raad op juridisch vlak.
Lees verder in Europese Rechtsgeschiedenis (2). (n.b. delen 2 t/m 7 zullen vanaf donderdag 27 maart dagelijks gepubliceerd worden)
Geef een reactie