Steeds meer Nederlandse webwinkels bieden klanten een ‘Koop nu, betaal later’-knop aan van bedrijven zoals Klarna en Riverty (voorheen Afterpay). Hiermee plaatsen Nederlanders jaarlijks tientallen miljoenen bestellingen zonder af te rekenen. H&M noemt het een ‘moderne shopervaring‘. De verleiding om niet af te rekenen blijkt groot en winstgevend, want één op de vijf Nederlanders doet daardoor regelmatig onnodige aankopen. Maar de ‘moderne shopervaring’ gaat verder: omdat ook één op de vijf klanten niet op tijd betaalt, bestaat hun winkelervaring ook uit hoge boetes en incassobureaus. Volgens de AFM zijn deze incassopraktijken goed voor 20 tot 40 procent van de omzet van betaal-later bedrijven. Wie denkt dat deze bedrijven zich aan strenge wetgeving moeten houden, komt voor een verrassing te staan: ‘betaal later’ is juridisch gezien geen lening, dus gelden er minder strenge regels en vallen deze bedrijven niet onder AFM-toezicht.

Omdat in het verleden bleek dat ook minderjarigen gebruik maakten van de ‘koop nu, kom later in de problemen’-knop, hebben aanbieders in een gedragscode afgesproken om klanten naar hun geboortedatum te vragen om te ‘controleren’ of ze meerderjarig zijn. Maar wat te verwachten was, gebeurde: minderjarigen vullen gewoon een andere geboortedatum in en kunnen zich alsnog in de schulden steken. Daarom kwamen VVD en ChristenUnie twee weken geleden met een  motie waarin werd opgeroepen om voor alle miljoenen klanten van deze betaal-later bedrijven een identificatieplicht in te voeren om de leeftijd van de klant te controleren. Een week later werd bekend dat kopieën van paspoorten van duizenden Nederlanders zijn gestolen en worden aangeboden op het dark web, en dat een Nederlandse grootvader een Belgisch gokbedrijf voor de rechter sleept omdat zijn kleinzoon (17) een half miljoen euro van zijn geld heeft vergokt. De jongen kon zijn gang gaan omdat hij de pincodes van zijn opa had afgekeken en een kopie van het paspoort van zijn vader had gebruikt om zich als volwassene voor te doen.

Het voorstel van de VVD en ChristenUnie om webwinkels en hun ‘betaal later’ aanbieders meer persoonsgegevens te laten verwerken om de leeftijd van hun klanten nauwkeuriger vast te stellen, hoe goed bedoeld ook, zal ook nieuwe privacyrisico’s met zich meebrengen. Bovendien laat het voorbeeld van de 17-jarige jongen zien dat dergelijke maatregelen gemakkelijk te omzeilen zijn, zoals we weten uit andere sectoren waar leeftijdsgrenzen zijn ingevoerd: uit onderzoek van de NVWA blijkt dat het voor minderjarigen ‘niet moeilijk‘ is om aan tabaksproducten te komen. Bovendien zal de identificatieplicht de problemen waarschijnlijk verergeren doordat minderjarigen worden aangemoedigd om bestellingen te plaatsen zonder te betalen op naam van volwassen vrienden of familieleden, met nog grotere gevolgen in de waarschijnlijke gevallen dat het misgaat.

Het voorstel van VVD en ChristenUnie zal het probleem dus niet effectief oplossen. Tegelijkertijd creëert het wel weer een nieuwe privacy-inbreuk. We zouden ook het tegenovergestelde kunnen doen: het fundamentele recht op privacy beschermen en het onderliggende probleem effectief bestrijden. Dat begint met het benoemen van het juiste probleem, dat in dit geval helemaal niet beperkt is tot minderjarigen: het verdienmodel waarmee winkels, die meer en grotere bestellingen krijgen, en incasserende betaaldienstverleners geld verdienen aan de ‘moderne winkelervaring’ die kwetsbare consumenten van alle leeftijden verleidt tot overconsumptie en het maken van schulden. En dat probleem is helemaal niet oplossen te verhelpen met ineffectieve identificatievereisten. Integendeel. Door binnenkort miljoenen klanten van online winkels te vragen zich te identificeren, worden ze dubbel slachtoffer. Eerst moeten ze betalen met hun privacy. En vervolgens brengen ze zichzelf alsnog in de schulden, waarna ze een tweede keer moeten betalen, maar dit keer bij het incassobureau. En minderjarigen? Die lenen gewoon het paspoort van hun vader en plaatsen een bestelling op opa’s naam, zoals ze nu ook al doen.

Dit opiniestuk werd vandaag gepubliceerd in Trouw.