De Grondwet was ooit ingevoerd om de Staat op gepaste afstand te houden. Nooit méér bevoegdheden voor de machthebbers en beperking van grondrechten dan strikt noodzakelijk en alléén als het effectief is. Inmiddels is de Constitutie, in de schaduw van wereldwijde dreigingen en angstbeelden, in steeds meer westerse landen vervallen tot een balsemende afleidingsmanoeuvre voor de onstilbare honger naar een digitale controlestaat.

Het beeld van de ‘democratische rechtsstaat’ dat is ontstaan sinds de onthullingen van de Amerikaanse vluchteling Edward Snowden kent vele extremen: totalitair, angstig en onverzadigbaar. Het zijn juist de democratische rechtsstaten die onder een sluier van geheimhouding onder het mom van ‘staatsveiligheid’ in een spierballengevecht terecht zijn gekomen met vele miljarden slachtoffers als gevolg: wie verzamelt de grootste hoeveelheid privacygevoelige informatie over het grootste aantal onschuldige burgers?

Afgelopen donderdag kwam een hoofdstuk boven water dankzij nieuwe onthullingen van Edward Snowden, de 30-jarige Amerikaan die vele mensenrechtenschendingen aan het licht heeft gebracht maar nog steeds op de vlucht is voor zijn wraakzuchtige geboorteland. Uit door hem gelekte documenten blijkt dat de Amerikaanse geheime dienst NSA en hun Britse evenknie GCHQ het in Amsterdam gevestigde bedrijf Gemalto hebben gehackt. Bij de inbraak zouden miljoenen geheime codes buit zijn gemaakt waarmee de beveiliging van simkaarten die de wereldwijde marktleider produceert (zo’n 2 miljard stuks per jaar) ongedaan gemaakt kan worden. Er is geen reden om Edward Snowden niet te geloven: de veiligheid van uw mobiele (internet)verbinding was en is waarschijnlijk in gevaar.

Eerder werd bekend dat de Verenigde Staten en Groot-Brittannië naast het massaal afluisteren van het wereldwijde internetverkeer waarschijnlijk ook het Belgische staatsbedrijf Belgacom hebben gekraakt, waarmee toegang is verkregen tot communicatie van de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Europese Raad. Ook de telefoon van de Duitse Bondskanselier Angela Merkel, de President van Brazilië Dilma Rousseff, minimaal 33 andere wereldleiders en tientallen ambassades en consulaten waren eerder (of zijn) doelwit. Zonder consequenties.

Dat de Amerikanen en Britten met de Nederlandse ramkraak een nieuw dieptepunt hebben bereikt in hun schaamteloosheid, betekent niet dat ze bang hoeven te zijn dat Nederland of de Europese Unie ze ook maar één strobreed in de weg legt. In tegendeel. Terwijl de Russische hacker Vladimir Drinkman vorige week door Nederland is uitgeleverd aan de Verenigde Staten en hem een celstraf van 20 jaar boven het hoofd hangt voor het stelen van creditcardinformatie, hacken de geheime diensten er in Europa rustig op los en houden regeringsleiders elkaar de hand boven het hoofd: er zullen hooguit weer wat zorgvuldige gekozen ‘krachtige’ woorden uitgesproken worden maar daarna zal, zoals we bij alle eerdere onthullingen zagen, het onderwerp snel worden gearchiveerd.

Den Haag gaat nog een stap verder dan haar bondgenoten. Hier houdt onze regering niet eens meer de schijn op en houdt de bewaarplicht voor telefonie- en internetverkeer in leven terwijl het Europese Hof van Justitie vorig jaar duidelijk was: de Europese Richtlijn waar die bewaarplicht op gebaseerd schendt onnodig de privacy van burgers en is ongeldig verklaard. Het College Bescherming Persoonsgegevens, de Eerste Kamer en de Raad van State zijn het er over eens dat de wet, die regelt dat 6 tot 12 maanden gegevens over ons telefoon- en internetgebruik en onze fysieke locatie worden bewaard, eigenlijk ongeldig is. Geen reden voor Minister Opstelten om de wet buiten werking te stellen.

Een ander dossier waaruit de digitale apathie van dit kabinet blijkt wordt gevormd door de nieuwe bevoegdheden die het de AIVD en MIVD wil geven. Wat de Britten en Amerikanen in het geheim doen, is hier als het aan Rutte c.s. ligt straks legaal en openbaar: de geheime diensten mogen straks ongericht, dat wil zeggen: niet gericht op één of meerdere individuen met een concrete verdenking, al het internetverkeer in Nederland aftappen en doorzoeken zonder dat daar een onafhankelijke rechter aan te pas komt. En dat terwijl het toezicht, zo leerden we de afgelopen maanden, door onderbezetting en te weinig bevoegdheden bij de toezichthouder, niet voldoende is en we nauwelijks iets weten over de effectiviteit van bestaande bevoegdheden, laat staan de noodzaak voor deze rigoureuze nieuwe bevoegdheid.

De transformatie van de democratische rechtsstaat in een digitale controlestaat gaat de Grondwet ten spijt in sneltreinvaart door. Vroeger werd als de staat iets van u wilde weten de knapste spion ingezet om u te verleiden tot een one night stand of werd middels een undercover-operatie een microfoontje geplaatst in uw slaapkamer. In die tijd kwam nauwelijks iemand in de dossiers van de geheime diensten voor. Nu hoeven de spionnen er hun bed niet meer voor uit te komen. Want nog heel even, en iedereen die geboren wordt krijgt automatisch een leven lang dossier bij de grote internationale geheime diensten. Niet omdat we ergens van worden verdacht, maar omdat het kan. En omdat de rest van de wereld het ook doet. Wat zou er gebeuren als die dossiers, net als de beveiligingscodes van Gemalto, in verkeerde handen komen?

Dit opiniestuk schreef Danny op verzoek van NRC Handelsblad en nrc.next en werd vandaag gepubliceerd.