Stel je een wereld voor zonder criminaliteit en zonder files. Een wereld waarin treinen altijd op tijd rijden en waarin armoede alleen nog maar bestaat in de geschiedenis. Er is geen lawaai, nooit afval op straat en je komt nooit meer thuis met hondenpoep onder je schoen.

Welkom in de Smart City, de stad waarin slimme vuilnisbakken, slimme stoeptegels, slimme lantaarnpalen, slimme stoplichten, slimme algoritmen en big data al onze problemen oplossen. Het is de groeiende marketingbelofte van technologiebedrijven als IBM, Microsoft, SAP, Cisco en Google. Iedereen is zo enthousiast over apps, chips, schermen, algoritmen, big data en andere technologieën dat je als burgemeester wel héél erg sterk in je schoenen moet staan om hun aanbod om al je problemen op te lossen te weerstaan.

Vroeger was de stad het domein van stedenbouwkundigen, architecten, burgers en hun democratisch verkozen overheid, maar ze zal steeds vaker ‘geoptimaliseerd’ worden door commerciële technologiebedrijven. Zij hebben maximale efficiency, economische groei en innovatie als hoogste doel. Een slimme stad, als tegenhanger van de domme stad. Wie kan daar nou op tegen zijn?

In Amsterdam beginnen de contouren van de Smart City langzaam zichtbaar te worden. Autorijden is niet langer een ontspannende bezigheid. Zodra je een parkeerplek gevonden hebt, moet je met spoed naar een parkeerpaal rennen om daar je kenteken in te vullen en parkeerbelasting te betalen. Ben je te langzaam en rijdt ondertussen de ’smart scanauto’ langs, die niets anders doet dan kentekens scannen en geautomatiseerd controleren of je betaald hebt, dan ontvang je een week later per post een bekeuring. Privacy is er in de Smart City ook niet meer bij: de gemeente weet altijd waar je auto geparkeerd staat. Ondertussen zijn de menselijke parkeerwachters, die ook een sociale functie hadden, niet langer op straat te vinden en kun je als je te veel geld in de parkeerautomaat hebt gegooid je bonnetje niet langer aan een mede-burger geven. Maak je een noodstop om eerste hulp te verlenen aan iemand? Vergeet dan niet eerst een parkeerkaartje te kopen. Want in tegenstelling tot een parkeerwachter maakt de scanauto geen onderscheid tussen een geparkeerde auto en een noodsituatie.

Ook de fietserstunnel onder het Rijksmuseum is “smart” gemaakt. Een “smart camera” van €379.000,- bekeurt automatisch brom- en snorfietsers die stiekem onder het prachtige monument doorsnorren. Zou de gemeente weten dat je met dat geld ook tien slimme, sociale en effectieve politieagenten in dienst kunt nemen? Als laatste wapenfeit kondigde de Gemeente Amsterdam in NRC Handelsblad aan onderzoek te doen naar ‘slimme’ lantaarnpalen met ingebouwde microfoons. 

Smart Cities zijn steden waarbij de overheid maatschappelijke problemen delegeert aan technologiebedrijven, die met sensoren, big data en algoritmen opdrachten formuleren voor individuele burgers. Jan moet minder eten want de smart fridge ziet dat zijn zwaarlijvigheid gaat leiden tot hoge zorgkosten. De smart highway berekent dat Pietje later naar zijn werk moet vertrekken, want hij en 1000 anderen zorgen dagelijks voor een file. De smart lantaarnpaal ziet de hond van Carla op straat poepen, laten we een drone sturen om haar streng toe te spreken en te bekeuren. De slimme stad dreigt zo een metafoor te worden voor een totalitaire technologiestaat waarin niet democratisch gekozen bestuurders maar een supercomputer achter het stuur zit van ieders leven, en waarin afwijkende ideeën en gedragingen ten koste gaan van maximale efficiency en economische groei. Wil je in de slimme stad demonstreren? Dan is de politie al ter plaatse voordat de demonstratie, die vroeger kon leiden tot politieke veranderingen, begonnen is.

Toch is er reden voor optimisme. Technologie kan de steeds innovatiever wordende overheid helpen om maatschappelijke problemen te lijf te gaan. Maar eerst is een grondig debat noodzakelijk: wíllen we wel in een Smart City leven? En welke balans vinden we dan tussen het openbaar bestuur en commerciële bedrijven? Als we die twee vragen hebben beantwoord, kan de Smart City een enorme verbetering voor het leven betekenen.

Deze introductie schreef ik voor de Smart City-special van het Financieele Dagblad van vandaag.